Schijnzelfstandigheid bij zzp’ers: Regels en handhaving in 2024 en 2025

Wat is schijnzelfstandigheid?

Schijnzelfstandigheid doet zich voor wanneer een zzp’er in dienst lijkt te zijn van een organisatie, ook al wordt hij formeel als zelfstandige ingehuurd. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als de zzp’er voornamelijk afhankelijk is van één opdrachtgever voor inkomsten, of wanneer hij weinig zeggenschap heeft over zijn eigen werktijden, tarieven of de manier waarop hij zijn werk uitvoert.

Hoewel er formeel een overeenkomst van opdracht kan zijn, lijken de arbeidsvoorwaarden in de praktijk sterk op die van een werknemer. Dit kan juridische problemen opleveren, omdat de Belastingdienst en andere instanties kunnen concluderen dat er sprake is van een verkapt dienstverband.

De risico’s van schijnzelfstandigheid

Wanneer de Belastingdienst of een rechter oordeelt dat er sprake is van schijnzelfstandigheid, kunnen de gevolgen voor de opdrachtgever aanzienlijk zijn:

• Fiscale gevolgen: Als blijkt dat er een verkapt dienstverband is, bent u als opdrachtgever met terugwerkende kracht verplicht om loonbelasting en sociale premies af te dragen. Dit kan leiden tot hoge naheffingen, boetes en rente. Bovendien kan de Belastingdienst uw organisatie vaker controleren, wat voor extra administratieve lasten en mogelijke sancties zorgt.
• Arbeidsrechtelijke gevolgen: Wanneer een zzp’er als werknemer wordt beschouwd, krijgt hij dezelfde rechten als een reguliere werknemer. Dit betekent dat u verantwoordelijk wordt voor zaken zoals:
  • Doorbetaling bij ziekte.
  • Doorbetaalde vakantiedagen.
  • Ontslagbescherming, wat betekent dat u niet zomaar de werkrelatie kunt beëindigen.

Wanneer is er sprake van een verkapt dienstverband?

De Belastingdienst heeft een aantal criteria opgesteld om te bepalen of er sprake is van schijnzelfstandigheid. De formele afspraken die u maakt met de zzp’er zijn hierbij minder belangrijk; het gaat vooral om hoe de werkrelatie in de praktijk wordt ingevuld. De drie belangrijkste criteria zijn:

1. Gezagsverhouding: Dit houdt in dat de zzp’er werkt onder toezicht of leiding van de opdrachtgever, vergelijkbaar met een werknemer. Dit kan blijken uit instructies die de zzp’er krijgt over hoe hij zijn werk moet uitvoeren.
2. Persoonlijke arbeid: De zzp’er moet het werk persoonlijk uitvoeren en kan het niet door iemand anders laten doen.
3. Vergoeding: De zzp’er ontvangt een vast loon dat vergelijkbaar is met dat van een werknemer, zonder dat er sprake is van een ondernemingsrisico.

Als aan deze criteria wordt voldaan, is er waarschijnlijk sprake van een verkapt dienstverband.

Het Deliveroo-arrest en nieuwe gezichtspunten

In het Deliveroo-arrest van 24 maart 2023 heeft de Hoge Raad nieuwe gezichtspunten geformuleerd om te beoordelen of een arbeidsrelatie als dienstverband moet worden aangemerkt. De belangrijkste zijn:

• Organisatorische inbedding: Als het werk van de zzp’er onderdeel uitmaakt van de kernactiviteiten van de organisatie en hij dezelfde regels en aansturing volgt als werknemers, wijst dit op een dienstverband.
• Ondernemerschap: Wanneer de zzp’er zich als ondernemer gedraagt, bijvoorbeeld door voor meerdere opdrachtgevers te werken, acquisitie te doen en zelf risico’s te dragen, pleit dit juist tegen een dienstverband.

Rechters maken een afweging op basis van deze criteria, waarbij ze kijken naar de balans tussen zelfstandigheid en werknemerschap.

Wet VBAR: Wat verandert er mogelijk per 1 januari 2026?

Op 1 januari 2026 wordt naar verwachting de Wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR) ingevoerd. Deze wet introduceert een nieuwe toets, de WZOP-toets, die helpt bij het vaststellen van arbeidsrelaties. Ook komt er een rechtsvermoeden van werknemerschap voor zzp’ers die minder dan €33 per uur verdienen.

• WZOP-toets: Deze toets beoordeelt de arbeidsrelatie op basis van drie elementen:
  1. Werknemer (W): Er wordt gekeken naar signalen van werknemerschap, zoals inhoudelijke en organisatorische aansturing door de opdrachtgever.
  2. Zelfstandige (Z): Kenmerken van zelfstandigheid, zoals het dragen van eigen risico en verantwoordelijkheid.
  3. Ondernemerschap (OP): Het hebben van meerdere opdrachtgevers en het zelfstandig werven van opdrachten.

In het wetsvoorstel wordt ondernemerschap pas meegenomen nadat de balans tussen werknemerschap en zelfstandigheid is beoordeeld. Dit verschilt van de huidige rechtspraak, waar ondernemerschap gelijkwaardig wordt meegenomen.

• Rechtsvermoeden van werknemerschap: Zzp’ers die minder dan €33 per uur verdienen, kunnen stellen dat zij eigenlijk werknemer zijn. De opdrachtgever moet dan bewijzen dat dit niet zo is.

Voorkom schijnzelfstandigheid met modelovereenkomsten?

Om schijnzelfstandigheid te voorkomen, kunt u gebruikmaken van modelovereenkomsten van de Belastingdienst. Deze geven u enige bescherming tegen het afdragen van loonbelasting en premies, mits aan de volgende voorwaarden wordt voldaan:

• De overeenkomst is specifiek van toepassing op de situatie.
• Geel gemarkeerde secties blijven ongewijzigd.
• De feitelijke werkzaamheden komen overeen met de beschrijving in het modelcontract.

Het gebruik van modelovereenkomsten biedt echter geen volledige bescherming. De overeenkomst “geen werkgeversgezag” wordt bijvoorbeeld vaak gebruikt, maar kan haar werking verliezen als er in de praktijk wel sprake is van leiding en toezicht.

Actieve handhaving door de Belastingdienst vanaf 1 januari 2025

Hoewel de Wet VBAR pas in 2026 wordt verwacht, vervalt op 1 januari 2025 het handhavingsmoratorium. Dit betekent dat de Belastingdienst vanaf dat moment actief gaat controleren op schijnzelfstandigheid. Tot nu toe bood het moratorium een bescherming tegen directe controle, maar vanaf 2025 loopt u als opdrachtgever direct risico op boetes en naheffingen als uw arbeidsrelaties niet juist zijn gekwalificeerd.

Let op: de Belastingdienst kan ook nu al handhaven in gevallen van kwaadwillendheid. Dit betekent dat het belangrijk is om uw arbeidsrelaties zo snel mogelijk te beoordelen en waar nodig aan te passen.

Het risico op boetes en naheffingen

Vanaf 2025 riskeert u directe boetes en naheffingen als de arbeidsrelaties met zzp’ers niet juist zijn gekwalificeerd. Dit kan grote financiële en juridische gevolgen hebben, zoals:

• Naheffingen van loonbelasting en sociale premies.
• Boetes en rente.
• Reputatieschade als betrouwbare opdrachtgever.

Daarnaast kunnen zzp’ers mogelijk een dienstverband claimen, wat met terugwerkende kracht financiële verplichtingen zoals loon, vakantiegeld en pensioenbijdragen met zich mee kan brengen.

Schijnzelfstandigheid voorkomen in 7 stappen

Om te bepalen of er sprake is van een dienstverband of zelfstandig ondernemerschap, kunt u de volgende stappen volgen:

1. Maak een overzicht van alle zzp’ers binnen uw organisatie.
2. Verzamel en analyseer alle contracten en afspraken.
3. Controleer het uurtarief van de zzp’er.
4. Beoordeel de mate van aansturing door uw organisatie.
5. Toets de zzp’er op ondernemerschap.
6. Neem een besluit over hoe u verdergaat met de zzp’er (zelfstandig houden, via een bureau inhuren of in dienst nemen).

Voer het besluit uit en pas de contracten waar nodig aan.

Tot slot

Met de aangescherpte regels en de opheffing van het handhavingsmoratorium is het essentieel om uw samenwerkingen met zzp’ers zorgvuldig te beoordelen en aan te passen. Dit helpt niet alleen om financiële risico’s te vermijden, maar ook om reputatieschade te voorkomen. Zorg ervoor dat u goed voorbereid bent op de veranderingen die in 2024 en 2025 van kracht worden, zodat u uw organisatie kunt beschermen tegen de gevolgen van schijnzelfstandigheid.

Mocht u hulp nodig hebben na het lezen van het bovenstaande, neem dan contact op met de adviseurs van AAme Salarisadviseurs.